Hæc loca non tauri spirantes naribus ignem
Invertere, satis immanis dentibus hydri;
Nec galeis densisque virum seges horruit hastis:
Sed gravida fruges et Bacchi Massicus humor
Implevere; tenent oleæ armentaque læta.
Hinc bellator equus campo sese arduus infert;
Hinc albi, Clitumne, greges, et maxima taurus
Victima, sæpe tuo perfusi flumine sacro,

Romanos ad templa deum duxere triumphos.
Hic ver assiduum, atque alienis mensibus æstas;
Bis gravidæ pecudes, bis pomis utilis arbos.
At rabida tigres absunt et sæva leonum
Semina; nec miseros fallunt aconita legentes;
Nec rapit immensos orbes per humum, neque tanto
Squameus in spiram tractu se colligit anguis.
Adde tot egregias urbes, operumque laborem,
Tot congesta
manu præruptis oppida saxis,
Fluminaque antiquos subterlabentia muros.
An mare, quod supra, memorem, quodque alluit infra?
Anne lacus tantos? te, Lari maxime, teque,
Fluctibus et fremitu assurgens, Benace, marino?
An memorem portus, Lucrinoque addita claustra,
Atque indignatum magnis stridoribus æquor,

Julia qua ponto longe sonat unda refuso,
Tyrrhenusque fretis immittitur æstus Avernis?
Hæc eadem argenti rivos ærisque metalla
Ostendit venis, atque auro plurima fluxit.
Hæc genus acre virum, Marsos pubemque Sabellam,
Assuetumque malo Ligurem, Volscosque verutos
Extulit; hæc Decios, Marios, magnosque Camillos,
Scipiadas duros bello, et te, maxime Cæsar,
Qui nunc extremis Asiæ jam victor in oris
Imbellem avertis Romanis arcibus Indum.
Salve, magna parens frugum, Saturnia tellus,
Magna virum tibi res antiquæ laudis et artis
Ingredior, sanctos ausus recludere fontes,
Ascræumque cano Romana per oppida carmen.

:

Nunc locus arvorum ingeniis: quæ robora cuique, Quis color, et quæ sit rebus natura ferendis. Difficiles primum terræ, collesque maligni, Tenuis ubi argilla, et dumosis calculus arvis, Palladia gaudent silva vivacis oliva. Indicio est, tractu surgens oleaster eodem Plurimus, et strati baccis silvestribus agri. At quæ pinguis humus, dulcique uligine læta, Quique frequens herbis et fertilis ubere campus, Qualem sæpe cava montis convalle solemus Despicere huc summis liquuntur rupibus amnes, Felicemque trahunt limum: quique editus austro, Et filicem curvis invisam pascit aratris ; Hic tibi prævalidas olim multoque fluentes Sufficiet Baccho.vites; hic fertilis uvæ, Hic laticis, qualem pateris libamus et auro, Inflavit quum pinguis ebur Tyrrhenus ad aras, Lancibus et pandis fumantia reddimus exta. Sin armenta magis studium vitulosque tueri, Aut fetus ovium, aut urentes culta capellas: Saltus, et saturi petito longinqua Tarenti, Et qualem infelix amisit Mantua campum, Pascentem niveos herboso flumine cycnos. Non liquidi gregibus fontes, non gramina deerunt; Et, quantum longis carpent armenta diebus, Exigua tantum gelidus ros nocte reponet. Nigra fere et presso pinguis sub vomere terra, Et cui putre solum, namque hoc imitamur arando, Optima frumentis: non ullo ex æquore cernes Plura domum tardis decedere plaustra juvencis: Aut unde iratus silvam devexit arator, Et nemora evertit multos ignava per annos,

Antiquasque domos avium cum stirpibus imis
Eruit: illæ altum nidis petiere relictis ;
At rudis enituit impulso vomere campus.
Nam jejuna quidem clivosi glarea ruris
Vix humiles apibus casias roremque ministrat;
Et tophus scaber, et nigris exesa chelydris
Creta, negant alios æque serpentibus agros
Dulcem ferre cibum, et curvas præbere latebras.
Quæ tenuem exhalat nebulam fumosque volucres,
Et bibit humorem, et, quum vult, ex se ipsa remittit,
Quæque suo viridi semper se gramine vestit,
Nec scabie et salsa lædit robigine ferrum:
Illa tibi lætis intexet vitibus ulmos;
Illa ferax oleo est; illam experiere colendo
Et facilem pecori et patientem vomeris unci.
Talem dives arat Capua, et vicina Vesevo
Ora jugo, et vacuis Clanius non æquus Acerris.

Nunc, quo quamque modo possis cognoscere, dicam. Rara sit an supra morem si densa requiras:

Altera frumentis quoniam favet, altera Baccho;
Densa magis Cereri, rarissima quæque Lyæo:
Ante locum capies oculis, alteque jubebis
In solido puteum demitti, omnemque repones
Rursus humum, et pedibus summas æquabis arenas.
Si deerunt, rarum pecorique et vitibus almis
Aptius uber erit; sin in sua posse negabunt
Ire loca, et scrobibus superabit terra repletis:
Spissus ager; glebas cunctantes crassaque terga
Exspecta, et validis terram proscinde juvencis.
Salsa autem tellus, et quæ perhibetur amara,
Frugibus infelix, (ea nec mansuescit arando,
Nec Baccho genus, aut pomis sua nomina servat,)
Tale dabit specimen: tu spisso vimine qualos
Colaque prælorum fumosis deripe tectis;

Huc ager ille malus, dulcesque a fontibus undæ
Ad plenum calcentur: aqua eluctabitur omnis
Scilicet, et grandes ibunt per vimina guttæ ;
At sapor indicium faciet manifestus, et ora
Tristia tentantum sensu torquebit amaror.
Pinguis item quæ sit tellus, hoc denique pacto
Discimus: haud unquam manibus jactata fatiscit,
Sed picis in morem ad digitos lentescit habendo.
Humida majores herbas alit, ipsaque justo
Lætior. Ah nimium ne sit mihi fertilis illa,
Neu se prævalidam primis ostendat aristis!
Quæ gravis est, ipso tacitam se pondere prodit,
Quæque levis. Promtum est oculis prædiscere nigram,
Et quis cui color. At sceleratum exquirere frigus
Difficile est piceæ tantum, taxique nocentes
Interdum, aut hederæ pandunt vestigia nigræ.

His animadversis, terram multo ante memento Excoquere, et magnos scrobibus considere montes, Ante supinatas aquiloni ostendere glebas Quam lætum infodias vitis genus. Optima putri Arva solo: id venti curant, gelidæque pruinæ, Et labefacta movens robustus jugera fossor. At si quos haud ulla viros vigilantia fugit, Ante locum similem exquirunt, ubi prima paretur Arboribus seges, et quo mox digesta feratur ; Mutatam ignorent subito ne semina matrem. Quin etiam cœli regionem in cortice signant: Ut, quo quæque modo steterit, qua parte calores Austrinos tulerit, quæ terga obverterit axi, Restituant: adeo in teneris consuescere multum est. Collibus an plano melius sit ponere vitem, Quære prius: si pinguis agros metabere campi, Densa sere; in denso non segnior ubere Bacchus. Sin tumulis acclive solum collesque supinos, Indulge ordinibus; nec secius omnis in unguem Arboribus positis secto via limite quadret. Ut sæpe ingenti bello quum longa cohortes Explicuit legio, et campo stetit agmen aperto, Directæque acies, ac late fluctuat omnis Ære renidenti tellus, nec dum horrida miscent Prolia, sed dubius mediis Mars errat in armis : Omnia sint paribus numeris dimensa viarum ; Non animum modo uti pascat prospectus inanem, Sed quia non aliter vires dabit omnibus æquas Terra, neque in vacuum poterunt se extendere rami. Forsitan et, scrobibus quæ sint fastigia, quæras.

;

Ausim vel tenui vitem committere sulco
Altior ac penitus terræ defigitur arbos:
Æsculus in primis, quæ, quantum vertice ad auras
Etherias, tantum radice in Tartara tendit.
Ergo non hiemes illam, non flabra, neque imbres
Convellunt; immota manet, multosque nepotes
Multa virum volvens durando sæcula vincit.
Tum fortis, late ramos et brachia tendens
Huc illuc, media ipsa ingentem sustinet umbram.
Neve tibi ad solem vergant vineta cadentem;
Neve inter vites corulum sere; neve flagella
Summa pete aut summa destringe ex arbore plantas;
Tantus amor terræ ; neu ferro læde retuso
Semina; neve oleæ silvestris insere truncos.
Nam sæpe incautis pastoribus excidit ignis,
Qui, furtim pingui primum sub cortice tectus,
Robora comprendit, frondesque elapsus in altas
Ingentem cœlo sonitum dedit; inde secutus
Per ramos victor perque alta cacumina regnat,
Et totum involvit flammis nemus, et ruit atram
Ad cœlum picea crassus caligine nubem :
Præsertim si tempestas a vertice silvis
Incubuit, glomeratque ferens incendia ventus.
Hoc ubi, non a stirpe valent, cæsæque reverti
Possunt, atque ima similes revirescere terra :
Infelix superat foliis oleaster amaris.

Nec tibi tam prudens quisquam persuadeat auctor, Tellurem borea rigidam spirante moveri. Rura gelu tum claudit hiems; nec semine jacto Concretam patitur radicem affigere terræ. Optima vinetis satio, quum vere rubenti Candida venit avis, longis invisa colubris ; Prima vel auctumni sub frigora, quum rapidus Sol Nondum hiemen contingit equis, jam præterit æstas. Ver adeo frondi nemorum, ver utile silvis; Vere tument terræ et genitalia semina poscunt. Tum pater omnipotens fecundis imbribus Æther Conjugis in gremium lætæ descendit, et omnes Magnus alit, magno commixtus corpore, fetus. Avia tum resonant avibus virgulta canoris, Et Venerem certis repetunt armenta diebus : Parturit almus ager, zephyrique tepentibus auris Laxant arva sinus; superat tener omnibus humor: Inque novos soles audent se germina tuto Credere, nec metuit surgentes pampinus austros, Aut actum cœlo magnis aquilonibus imbrem: