Informi limo glaucaque exponit in ulva.
Cerberus hæc ingens latratu regna trifauci
Personat, adverso recubans immanis in antro.
Cui vates, horrere videns jam colla colubris,
Melle soporatam et medicatis frugibus offam
Objicit. Ille fame rabida tria guttura pandens
Corripit objectam, atque immania terga resolvit
Fusus humi, totoque ingens extenditur antro.
Occupat Æneas aditum custode sepulto,
Evaditque celer ripam irremeabilis undæ.
Continuo auditæ voces, vagitus et ingens
Infantumque animæ flentes, in limine primo:
Quos dulcis vitæ exsortes, et ab ubere raptos,
Abstulit atra dies, et funere mersit acerbo.
Hos juxta falso damnati crimine mortis.
Nec vero hæ sine sorte datæ, sine judice, sedes.
Quæsitor Minos urnam movet; ille silentum
Conciliumque vocat, vitasque et crimina discit.
Proxima deinde tenent mæsti loca, qui sibi letum
Insontes peperere manu, lucemque perosi
Projecere animas. Quam vellent æthere in alto
Nunc et pauperiem et duros perferre labores!
Fas obstat, tristique palus inamabilis unda
Alligat, et novies Styx interfusa coërcet.
Nec procul hinc partem fusi monstrantur in omnem
Lugentes campi; sic illos nomine dicunt.
Hic, quos durus amor crudeli tabe peredit,
Secreti celant calles, et myrtea circum
Silva tegit; curæ non ipsa in morte relinquunt.
His Phædram Procinque locis, mæstamque Eriphylen
Crudelis nati monstrantem vulnera cernit,
Evadnenque, et Pasiphaën; his Laodamia
It comes, et juvenis quondam, nunc femina, Cænis,
Rursus et in veterem fato revoluta figuram.
Inter quas Phoenissa recens a vulnere Dido
Errabat silva in magna; quam Troïus heros,
Ut primum juxta stetit agnovitque per umbram
Obscuram, qualem primo qui surgere mense
Aut videt aut vidisse putat per nubila lunam,
Demisit lacrimas, dulcique affatus amore est :
'Infelix Dido, verus mihi nuncius ergo
Venerat, exstinctam ferroque extrema secutam :
Funeris heu tibi causa fui? Per sidera juro,
Per superos, et si qua fides tellure sub ima est,
Invitus, regina, tuo de litore cessi.
Sed me jussa deum, quæ nunc has ire
per umbras,
Per loca senta situ cogunt noctemque profundam,
Imperiis egere suis; nec credere quivi
Hunc tantum tibi me discessu ferre dolorem.
Siste gradum, teque aspectu ne subtrahe nostro.
Quem fugis? extremum fato, quod te alloquor, hoc est.”
Talibus Eneas ardentem et torva tuentem
Lenibat dictis animum, lacrimasque ciebat.
Illa solo fixos oculos aversa tenebat;
Nec magis incepto vultum sermone movetur,
Quam si dura silex aut stet Marpesia cautes.
Tandem corripuit sese, atque inimica refugit
In nemus umbriferum; conjux ubi pristinus illi
Respondet curis, æquatque Sychæus amorem.
Nec minus Æneas, casu percussus iniquo,
Prosequitur lacrimans longe, et miseratur euntem.
Inde datum molitur iter. Jamque arva tenebant Ultima, quæ bello clari secreta frequentant. Hic illi occurrit Tydeus, hic inclytus armis Parthenopeus, et Adrasti pallentis imago. Hic multum fleti ad superos belloque caduci Dardanidæ quos ille omnes longo ordine cernens Ingemuit, Glaucumque, Medontaque, Thersilochumque, Tres Antenoridas, Cererique sacrum Polyphoten, Idæumque, etiam currus, etiam arma tenentem. Circumstant animæ dextra lævaque frequentes. Nec vidisse semel satis est; juvat usque morari, Et conferre gradum, et veniendi discere causas. At Danaum proceres Agamemnoniæque phalanges, Ut videre virum fulgentiaque arma per umbras, Ingenti trepidare metu: pars vertere terga,
Ceu quondam petiere rates; pars tollere vocem
Exiguam inceptus clamor frustratur hiantes.
Atque hic Priamiden laniatum corpore toto
Deiphobum vidit, lacerum crudeliter ora,
Ora manusque ambas, populataque tempora raptis
Auribus, et truncas inhonesto vulnere nares.
Vix adeo agnovit pavitantem, et dira tegentem
Supplicia; et notis compellat vocibus ultro:
'Deiphobe armipotens, genus alto a sanguine Teucri,
Quis tam crudeles optavit sumere pœnas?
Cui tantum de te licuit?
Mihi fama suprema
Nocte tulit fessum vasta te cæde Pelasgum
Procubuisse super confusæ stragis acervum.
Tunc egomet tumulum Rhoteo in litore inanem
Constitui, et magna manes ter voce vocavi.
Nomen et arma locum servant: te, amice, nequivi
Conspicere, et patria decedens ponere terra."
Ad quæ Priamides: "Nihil o tibi amice relictum; Omnia Deïphobo solvisti et funeris umbris. Sed me fata mea et scelus exitiale Lacænæ His mersere malis: illa hæc monumenta reliquit. Namque, ut supremam falsa inter gaudia noctem Egerimus, nosti; et nimium meminisse necesse est. Quum fatalis equus saltu super ardua venit Pergama, et armatum peditem gravis attulit alvo: Illa, chorum simulans, evantes orgia circum Ducebat Phrygias; flammam media ipsa tenebat Ingentem, et summa Danaos ex arce vocabat. Tum me, confectum curis somnoque gravatum, Infelix habuit thalamus, pressitque jacentem Dulcis et alta quies placidæque simillima morti. Egregia interea conjux arma omnia tectis Emovet, et fidum capiti subduxerat ensem; Intra tecta vocat Menelaum, et limina pandit : Scilicet id magnum sperans fore munus amanti, Et famam exstingui veterum sic posse malorum. Quid moror? irrumpunt thalamo; comes additus una Hortator scelerum Eolides. Di, talia Graiis Instaurate; pio si pœnas ore reposco. Sed te qui vivum casus, age fare vicissim, Attulerint. Pelagine venis erroribus actus, An monitu divum? an quæ te fortuna fatigat, Ut tristes sine sole domos, loca turbida, adires ?" Hac vice sermonum roseis Aurora quadrigis Jam medium ætherio cursu trajecerat axem; Et fors omne datum traherent per talia tempus:
Sed comes admonuit, breviterque affata Sibylla est:
"Nox ruit, Ænea; nos flendo ducimus horas.
Hic locus est, partes ubi se via findit in ambas :
Dextera, quæ Ditis magni sub monia tendit,
Hac iter Elysium nobis: at læva malorum
Exercet pœnas, et ad impia Tartara mittit."
Deïphobus contra: "Ne sævi, magna sacerdos;
Discedam, explebo numerum, reddarque tenebris.
I decus, i, nostrum; melioribus utere fatis."
Tantum effatus, et in verbo vestigia torsit.
Respicit Æneas subito, et sub rupe sinistra Moenia lata videt, triplici circumdata muro: Quæ rapidus flammis ambit torrentibus amnis Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa. Porta adversa, ingens, solidoque adamante columnæ : Vis ut nulla virum, non ipsi exscindere ferro Coelicolæ valeant. Stat ferrea turris ad auras;
Tisiphoneque sedens, palla succincta cruenta,
Vestibulum exsomnis servat noctesque diesque.
Hinc exaudiri gemitus, et sæva sonare
Verbera; tum stridor ferri, tractæque catenæ.
Constitit Æneas, strepitumque exterritus hausit.
Quæ scelerum facies? o virgo, effare: quibusve
Urgentur pœnis? qui tantus plangor ad auras ?"
Tum vates sic orsa loqui: "Dux inclyte Teucrum,
Nulli fas casto sceleratum insistere limen ;
Sed me quum lucis Hecate præfecit Avernis,
Ipsa deum pœnas docuit, perque omnia duxit.
Gnosius hæc Rhadamanthus habet durissima regna,
Castigatque auditque dolos; subigitque fateri,
Quæ quis apud superos, furto lætatus inani,
Distulit in seram commissa piacula mortem.
Continuo sontes ultrix accincta flagello
Tisiphone quatit insultans, torvosque sinistra
Intentans angues, vocat agmina sæva sororum.
Tum demum horrisono stridentes cardine sacræ
Panduntur portæ. Cernis, custodia qualis
Vestibulo sedeat? facies quæ limina servet?
Quinquaginta atris immanis hiatibus Hydra
Sævior intus habet sedem. Tum Tartarus ipse
Bis patet in præceps tantum tenditque sub umbras,
Quantus ad ætherium cœli suspectus Olympum.
Hic genus antiquum Terræ, Titania pubes,
Fulmine dejecti, fundo volvuntur in imo:
Hic et Aloïdas geminos, immania vidi
Corpora: qui manibus magnum rescindere cœlum
Aggressi, superisque Jovem detrudere regnis.
Vidi et crudeles dantem Salmonea pœnas,
Dum flammas Jovis et sonitus imitatur Olympi. Quatuor hic invectus equis et lampada quassans, Per Graium populos mediæque per Elidis urbem Ibat ovans, divumque sibi poscebat honorem, Demens! qui nimbos et non imitabile fulmen Ære et cornipedum pulsu simularat equorum.
|