Cura deum, bis Pergameis erepte ruinis,
Ecce tibi Ausoniæ tellus: hanc arripe velis.
Et tamen hanc pelago præterlabare necesse est:
Ausoniæ pars illa procul, quam pandit Apollo.
Vade,' ait, 'o felix nati pietate! quid ultra
Provehor, et fando surgentes demoror austros ?'
Nec minus Andromache, digressu mæsta supremo,
Fert picturatas auri subtemine vestes

Et Phrygiam Ascanio chlamydem; nec cedit honori;
Textilibusque onerat donis, ac talia fatur:

'Accipe et hæc, manuum tibi quæ monumenta mearum
Sint, puer, et longum Andromachæ testentur amorem,
Conjugis Hectores. Cape dona extrema tuorum,
O mihi sola mei super Astyanactis imago.
Sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat;
Et nunc æquali tecum pubesceret ævo.'
Hos ego digrediens lacrimis affabar obortis :
'Vivite felices, quibus est fortuna peracta
Jam sua: nos alia ex aliis in fata vocamur.
Vobis parta quies; nullum maris æquor arandum;
Arva neque Ausoniæ, semper cedentia retro,
Quærenda. Effigiem Xanthi Trojamque videtis,
Quam vestræ fecere manus, melioribus, opto,
Auspiciis, et quæ fuerit minus obvia Graiis.
Si quando Thybrim vicinaque Thybridis arva
Intraro, gentique meæ data mœnia cernam,
Cognatas urbes olim populosque propinquos
Epiro, Hesperia,-quibus idem Dardanus auctor
Atque idem casus, -unam faciemus utramque
Trojam animis. Maneat nostros ea cura nepotes.'
"Provehimur pelago vicina Ceraunia juxta,
Unde iter Italiam cursusque brevissimus undis.
Sol ruit interea, et montes umbrantur opaci :
Sternimur optatæ gremio telluris ad undam,
Sortiti remos, passimque in litore sicco
Corpora curamus; fessos sopor irrigat artus.
Necdum orbem medium Nox horis acta subibat:
Haud segnis strato surgit Palinurus, et
Explorat ventos, atque auribus aëra captat;
Sidera cuncta notat tacito labentia cœlo,
Arcturum, pluviasque Hyadas, geminosque Triones,
Armatumque auro circumspicit Oriona.
Postquam cuncta videt cœlo constare sereno,
Dat clarum e puppi signum: nos castra movemus,
Tentamusque viam, et velorum pandimus alas.
Jamque rubescebat stellis Aurora fugatis;

es

M

Quum procul obscuros colles humilemque videmus
Italiam. Italiam primus conclamat Achates;
Italiam læto socii clamore salutant.

Tum pater Anchises magnum cratera corona
Induit, implevitque mero, divosque vocavit
Stans celsa in puppi:

6

Di, maris et terræ tempestatumque potentes, Ferte viam vento facilem, et spirate secundi.' Crebrescunt optatæ auræ, portusque patescit Jam propior, templumque apparet in arce Minervæ : Vela legunt socii, et proras ad litora torquent. Portus ab euroo fluctu curvatus in arcum; Objectæ salsa spumant aspargine cautes: Ipse latet; gemino demittunt brachia muro Turriti scopuli, refugitque ab litore templum. Quatuor hic, primum omen, equos in gramine vidi Tondentes campum late, candore nivali. Et pater Anchises: Bellum, o terra hospita, portas ; Bello armantur equi; bellum hæc armenta minantur. Sed tamen idem olim curru succedere sueti Quadrupedes, et frena jugo concordia ferre; Spes et pacis,' ait. Tum numina sancta precamur Palladis armisonæ, quæ prima accepit ovantes; Et capita ante aras Phrygio velamur amictu; Præceptisque Heleni, dederat quæ maxima, rite Junoni Argivæ jussos adolemus honores.

6

“Haud mora: continuo perfectis ordine votis. Cornua velatarum obvertimus antennarum, Grajugenumque domos suspectaque linquimus arva. Hinc sinus Herculei, si vera est fama, Tarenti Cernitur. Attollit se diva Lacinia contra, Caulonisque arces, et navifragum Scylaceum, Tum procul e fluctu Trinacria cernitur Ætna; Et gemitum ingentem pelagi pulsataque saxa Audimus longe, fractasque ad litora voces ; Exsultantque vada, atque æstu miscentur arena. Et pater Anchises: 'Nimirum hæc illa Charybdis; Hos Helenus scopulos, hæc saxa horrenda canebat. Eripite o socii; pariterque insurgite remis.' Haud minus ac jussi faciunt; primusque rudentem Contorsit lævas proram Palinurus ad undas; Lævam cuncta cohors remis ventisque petivit. Tollimur in cœlum curvato gurgite, et idem Subducta ad manes imos desidimus unda. Ter scopuli clamorem inter cava saxa dedere : Ter spumam elisam et rorantia vidimus astra.

Interea fessos ventus cum sole reliquit ;
Ignarique viæ Cyclopum allabimur oris.

"Portus ab accessu ventorum immotus, et ingens
Ipse; sed horrificis juxta tonat Etna ruinis,
Interdumque atram prorumpit ad æthera nubem,
Turbine fumantem piceo et candente favilla;
Attollitque globos flammarum, et sidera lambit:
Interdum scopulos avulsaque viscera montis
Erigit eructans, liquefactaque saxa sub auras
Cum gemitu glomerat, fundoque exæstuat imo.
Fama est, Enceladi semiustum fulmine corpus

Urgeri mole hac, ingentemque insuper Ætnam
Impositam ruptis flammam exspirare caminis;
Et fessum quoties mutet latus, intremere omnem
Murmure Trinacriam, et cœlum subtexere fumo.
Noctem illam tecti silvis immania monstra
Perferimus, nec, quæ sonitum det causa, videmus.
Nam neque erant astrorum ignes, nec lucidus æthra
Siderea polus, obscuro sed nubila cœlo ;
Et lunam in nimbo nox intempesta tenebat.

"Postera jamque dies primo surgebat Eoo,
Humentemque Aurora polo dimoverat umbram;
Quum subito e silvis, macie confecta suprema,
Ignoti nova forma viri miserandaque cultu
Procedit, supplexque manus ad litora tendit.

Respicimus. Dira illuvies, immissaque barba,
Consertum tegumen spinis: at cetera Graius,
Et quondam patriis ad Trojam missus in armis.
Isque ubi Dardanios habitus et Troïa vidit
Arma procul, paulum aspectu conterritus hæsit,
Continuitque gradum; mox sese ad litora præceps
Cum fletu precibusque tulit: 'Per sidera testor,
Per superos, atque hoc cœli spirabile lumen :
Tollite me, Teucri; quascumque abducite terras;
Hoc sat erit. Scio me Danais e classibus unum,
Et bello Iliacos fateor petiisse penates.
Pro quo, si sceleris tanta est injuria nostri,
Spargite me in fluctus, vastoque immergite ponto.
Si pereo, hominum manibus periisse juvabit.'
Dixerat; et genua amplexus, genibusque volutans
Hærebat. Qui sit, fari, quo sanguine cretus,
Hortamur; quæ deinde agitet fortuna, fateri.
Ipse pater dextram Anchises, haud multa moratus,
Dat juveni, atque animum præsenti pignore firmat.
Ille hæc, deposita tandem formidine, fatur:

66 6

'Sum patria ex Ithaca, comes infelicis Ulixi,
Nomen Achemenides, Trojam genitore Adamasto
Paupere (mansissetque utinam fortuna !) profectus.
Hic me, dum trepidi crudelia limina linquunt,
Immemores socii vasto Cyclopis in antro
Deseruere. Domus sanie dapibusque cruentis,
Intus opaca, ingens. Ipse arduus, altaque pulsat
Sidera, (Di, talem terris avertite pestem!)
Nec visu facilis, nec dictu affabilis ulli.

Visceribus miserorum et sanguine vescitur atro.
Vidi egomet, duo de numero quum corpora nostro
Prensa manu magna medio resupinus in antro
Frangeret ad saxum, sanieque exspersa natarent
Limina; vidi atro quum membra fluentia tabo
Manderet, et tepidi tremerent sub dentibus artus.
Haud impune quidem; nec talia passus Ulixes,
Oblitusve sui est Ithacus discrimine tanto.
Nam simul, expletus dapibus vinoque sepultus,
Cervicem inflexam posuit, jacuitque per antrum
Immensus, saniem eructans ac frusta cruento
Per somnum commixta mero; nos, magna precati
Numina, sortitique vices, una undique circum
Fundimur, et telo lumen terebramus acuto
Ingens, quod torva solum sub fronte latebat,
Argolici clipei aut Phoebeæ lampadis instar,
Et tandem læti sociorum ulciscimur umbras.

Sed fugite, o miseri, fugite, atque ab litore funem
Rumpite.

Nam, qualis quantusque cavo Polyphemus in antro
Lanigeras claudit pecudes, atque ubera pressat,
Centum alii curva hæc habitant ad litora vulgo
Infandi Cyclopes, et altis montibus errant.
Tertia jam Lunæ se cornua lumine complent,
Quum vitam in silvis, inter deserta ferarum
Lustra domosque traho, vastosque ab rupe Cyclopas
Prospicio, sonitumque pedum vocemque tremisco.
Victum infelicem, baccas lapidosaque corna,
Dant rami, et vulsis pascunt radicibus herbæ.
Omnia collustrans, hanc primum ad litora classem
Conspexi venientem. Huic me, quæcumque fuisset,
Addixi: satis est gentem effugisse nefandam.
Vos animam hanc potius quocumque absumite leto.'

"Vix ea fatus erat; summo quum monte videmus Ipsum inter pecudes vasta se mole moventem

Pastorem Polyphemum, et litora nota petentem,-
Monstrum horrendum, informe, ingens, cui lumen ademtum.

Trunca manu pinus regit et vestigia firmat.
Lanigeræ comitantur oves; ea sola voluptas,
Solamenque mali.

Postquam altos tetigit fluctus, et ad æquora venit,
Luminis effossi fluidum lavit inde cruorem,
Dentibus infrendens gemitu; graditurque per æquor
Jam medium, necdum fluctus latera ardua tinxit.
Nos procul inde fugam trepidi celerare, recepto
Supplice sic merito, tacitique incidere funem;